URUHARE RW’ABAPADIRI BA KILIZIYA GATOLIKA MURI POLITIKI

URUHARE RW’ABAPADIRI BA KILIZIYA GATOLIKA MURI POLITIKI

0. Icyerekezo.

Muri iyi nyandiko nzinduwe no kuganira ku ruhare rw’abo mu kinyarwanda dukunze kwita “abihayimana” mu rugamba rwa politiki. Iwacu mu rwa Gasabo, hari ubwo wumva abantu bagaya ibisekuru byahise, bakagira bati: abihayimana bijanditse muri politiki kandi nyamara bidakwiye. Ijambo “abihayimana”, mu kinyarwanda ribumbye ibintu byinshi. Abatari bake barikoresha kuva kuri papa kugeza ku babikira. Ubusanzwe, abihayimana bivuze icyo mu gifaransa twita “religieux”. Ni ukuvuga ababikira, abafurere n’abapadiri bahuriye mu miryango inyuranye. Aba batandukanye n’abapadiri ba za diyosezi (prêtres diocesains), bashinzwe ikenurabushyo (pastorale), ari bo kenshi tubona hirya no hino mu maparuwasi[1]. 

Iri sesengura rero ndarishingira cyane cyane ku mibereho y’abapadiri ba za diyosezi, kuko ubutumwa bashinzwe hirya no hino mu maparuwasi batabusohoza batinjiye mu bibazo bya buri munsi by’umuryango barimo. N’abihayimana bibageraho ariko ku rwego rworoheje, keretse iyo hejuru y’inshingano z’umuryango wabo bageretseho no kwinjira mu ikenurabushyo rya diyosezi. Ntatinze mu makoni rero, reka dufatanyirize hamwe gusubiza ibibazo bitatu gusa: Ese birakwiye ko abapadiri bakora politiki? Ubundi se barabyemerewe cyangwa barabibujijwe? Ariko se mu by’ukuri barayikora cyangwa ni amakabyankuru?. Ikibazo cya politiki n’uruhare amatsinda anyuranye ayigiramo kirakomeye, kuko ni yo yubakiyeho ubuzima bw’igihugu. Ni yo ituma iterambere ryihuta cyangwa rigacumbagira; ni yo ituma amategeko yubahirizwa cyangwa agahonyorwa; ni yo ituma uburenganzira bwubahirizwa cyangwa bugakendera, n’ibindi. Mu yandi magambo, ntushobora gusohoza ubutumwa muri paruwasi utitaye ku bibazo bya politiki bigukikije, kabone n’aho mu bigaragagarira rubanda hari ubwo ukora nk’aho bitagushishikaje. Nyamara iyo ukora muri paruwasi, ibi bibazo bya politiki ubihozaho amaso.

1. Politiki na porotiki.

Amateka u Rwanda rwanyuzemo, kimwe mu byo yakoze, ni ukurema amagambo mashya no guhindura inyito z’ayari asanzwe. Ubwo inkubiri y’amashyaka menshi yatangiraga ahagana mu 1958, uko guhangana mu bitekerezo (rimwe na rimwe hakazamo n’intugunda) bamwe babifashe nko kubiba amacakubiri. Muri iyo nkubiri rero, havutse ijambo “porotiki” n’andi arishamikiyeho nko guporotika. Iyo umunyarwanda yise mugenzi we umunyaporotiki, aba amuhamije ubwiko, intugunda, amatiku n’ibindi bibangamiye umudendezo mu bantu. Bityo rero, mu kinyarwanda, porotiki ni ikintu kibi, cyica umutuzo mu bavandimwe. Icyaje kuzambya ibintu, ni uko mu kinyarwanda tutazi gutandukanya inyuguti ya “L” n’iya “R”. Bityo mu mitwe y’abatari bake, politiki na porotiki ni ikintu kimwe. Ubwo rero tugamije kuganira ku ruhare rwa Kiliziya muri politiki, ni byiza kubanza gusobanura icyo politiki ari cyo mu by’ukuri.

2. Politiki ni iki?

Mu bumenyi bwa politiki (science politique), politiki ni igikorwa cyose gikorewe mu ruhame, kigamije guha isura imigendekere y’umuryango n’igihugu muri rusange. Ibi bivuze ko ibyo abantu bakora mu mbere bamaze kwegekaho urugi bititwa ibikorwa bya politiki, kabone n’aho byagira ingaruka mu migendekere yayo. Dufate urugero rw’ababyeyi batoza abana babo irondakoko cyangwa irondakarere. Ibi bizagira ingaruka mu myumvire n’imyitwarire  yabo muri politiki. Nyamara icyo kiganiro bagirana n’abana babo nimugoroba bafata ifunguro, ntitucyita igikorwa cya politiki. Mu gutandukanya ibikorerwa mu ibanga n’ibikorerwa mu ruhame, reka mfate urugero ku mubano w’abashakanye.

Umugabo wicara mu rugo rwe, agaterura uwo bashakanye, akamwiyegamiza...ibi byitwa kwita ku rugo, mu mvugo y’ubu ngo ni ugutanga “care”. Reka noneho dufate undi ugendana n’umugore we, bagera mu nzira akumva ruragurumanye, agakenera kumwereka ko amukunda, agatora akabuye, akicara maze akamwiyegamiza. Uyu aba ateye indi ntambwe, kuko agiye mu ruhame. Urwo rugero rushobora kurema mu babyiruka umuco mwiza wo kubana mu mahoro no gutanga “care”. Gusa imyitwarire y’uyu wa kabiri na yo ntiragera ku rwego rwo kwitwa igikorwa cya politiki. Reka ahubwo dufate undi wa gatatu. We yaritegereje asanga abagabo b’abanyarwanda badaha agaciro ibyo gutanga “care”. Bityo yiyemeza kubihagurukira. Tuvuge ko yiyemeje kujya agendana n’uwo bashakanye, yagera ahanyurwa na benshi agatora akabuye, akicara akamwiyegamiza, agamije gutoza ababyiruka umuco mwiza wo kubungabunga urubavu rwabo. Kimwe n’uwa kabiri, ibye abikorera ku karubanda. Nyamara aho bataniye, ni uko uyu wa gatatu we abikora agambiriye guhindura imigendekere y’umuryango nyarwanda. Iki ni igikorwa cya politiki, kuko aharanira kwamamaza uyu muco, byamuzinduye kandi yabigambiriye. Bityo rero, byinshi dukorera cyangwa tuvugira mu ruhame, mu mpaka, mu biganiro, mu myitwarire, tugamije guha icyerekezo umuryango dutuyemo, ni byo byitwa politiki muri rusange, cyangwa politiki mu buryo buziguye.

Bitangirira ku myumvire y’umuntu umwe cyangwa bake, bikazabyara impaka, abantu bakagenda biyegeranya bakurikije aho buri wese ahagaze, bikazakura bikabyara amashyirahamwe, amashyaka, amatora n’amategeko. Akenshi ibi by’amashyirahamwe n’amashyaka ni byo abantu bita politiki. Nyamara uru rwego rwa politiki ntirwagerwaho hatabanje ziriya ntambwe zibanza. Dufate urugero mu mateka y’Amerika. Mu myaka ya za 1960, abirabura baho ibihumbi n’agahumbagiza bigabije imihanda bamagana amategeko yabavanguraga. Nyamara imbarutso yatanzwe n’igikorwa cy’umugore umwe witwa Rosa Parks. Umunsi umwe, mu ruhame, yanze kwimukira umuzungu ku ntebe yo muri bisi, nk’uko amategeko y’ivangura yabiteganyaga. Iki cyabaye igikorwa cya politiki, cyaje gukura kibyara urugamba rwo kubohoza abirabura mu nzego zose z’ubuzima. Politiki itangira buhoro buhoro, ariko ikomera iyo bigeze aho buri wese agomba gufata umwanzuro wo gushyigikira cyangwa kurwanya icyifuzo runaka cyabyaye impaka mu muryango.

3. Kwitabira ibikorwa bya politiki no kubyigurutsa bigira ingaruka zimwe.

Iyo bya bikorwa bito bito bya politiki bigeze aho kubyara impaka mu muryango, buri wese aba agomba kugaragaza aho ahagaze. Kuri uru rwego, kubigiramo uruhare (participation) no kubyitarura (non participation) bigira ingaruka zimwe. Ku bumva igifaransa wavuga ngo “l’action politique peut être par action o par omission”. Dufate urugero rw’umudugudu utuwe n’abantu ijana bafite ikibazo cy’amazi. Dufate ko icyo kibazo kibyaye impaka bikagenda bikagera ku matora yo kureba niba hakwiye kubakwa ikigega cyo kubika amazi y’imvura. Dufate ko muri wa mudugudu w’abantu ijana harimo 30 bahuriye mu ishyirahamwe ricuruza amazi riyavanye kure kandi rikayagurisha abasigaye ku giciro gihanitse. Dufate na none ko mu basigaye harimo 38 bumva akamaro k’ikigega, ariko bafite ya myumvire ko izo mpaka n’ayo matora ngo ari porotiki, ni ukuvuga amatiku, maze bakitarura izo mpaka. 32 basigaye bo babona ko bahendwa ku giciro cy’amazi kandi ko ikigega cyaba umuti. Ku bw’iyo mpamvu bakangukiye amatora. Ku bw’amahirwe make, umunsi w’amatora batatu muri bo bakarwaza abana ntibaboneke.

Umwanzuro ni uko abadashaka ikigega (ba bandi bacuruza amazi) bazegukana instinzi ku majwi 30. Abagishaka bo bazegukana 29. Ikigaragara, ni uko icyemezo gifashwe ari ikibangamiye benshi, nyamara si ikosa rya ba bandi 30 bahagurukiye kurwanira inyungu zabo (gucuruza mazi). Kuba ba bandi 38 bahisemo ku bushake kutagira uruhare muri icyo gikorwa cya politiki, byahinduye imigendekere ya wa mudugugu. Kuba ba bandi 3 batashoboye kuboneka muri icyo gikorwa ku mpamvu z’uburwayi, na byo byagize ingaruka. Ikiranga politiki rero, ni uko kwitarura ibikorwa byayo na byo ubwabyo bifatwa nk’igikorwa (en politique, la participation et la non participation ont les mêmes effets).

4. Umurimo w’umupadiri na politiki.

Iyo umupadiri  bamuramburiyeho ibiganza bakanamusiga amavuta y’ubutore, ahabwa inshingano eshatu: kuyobora imbaga y’Imana (mission royale); kuyigisha no kuyihanurira (mission prophétique); kuyitagatifuza (mission sacerdotale). Iyi mirimo ihuye rwose na kiriya gisobanuro siyansi iha igikorwa cya politiki. Umurimo witaruyeho gato ni uwo gutagatifuza. Unyura mu nzira eshatu z’ingenzi: amasakaramentu n’ibisa na yo (sacramentaux), isengesho, n’urugero rwiza. N’ubwo na wo ugamije guhindura imigendekere y’umuryango (kongera ubutungane mu bantu), ariko ufite igice kinini gishobora gukorerwa mu ibanga. Nk’igice kinini cy’isengesho rya gikirisitu kibera mu ibanga. N’amasakaramentu amwe n’amwe nka penetensiya yubakiye ku ibanga. Indi mirimo ibiri isigaye y’umupadiri yo ihuye rwose n’icyo twita igikorwa cya politiki.

Kuyobora imbaga y’Imana, kuyigisha no kuyihanurira, ni igikorwa akenshi gikorerwa mu ruhame, kigamije kugira ingaruka ku migendekere y’umuryango. Dufate nk’urugero rw’inyigisho padiri ategetswe gutanga mu misa, cyane cyane ku cyumweru (homélie). Igira ibice byinshi. Igice cyayo cya nyuma ni ukuyihuza n’ubuzima abantu babayemo (application). Ikibanza ni ukugerageza gucengera icyo Nyagasani yatangaje mu ijambo rye (exégèse), uburyo bikwiye kumvikana (interprétation), hagasoza kubihuza n’ubuzima abantu babayemo (application). Kuri ibyo bice bibiri bibanza (exégèse, interprétation), abapadiri bose bo ku isi bashobora kuhahurira niba bafite ubumenyi bungana, tutitaye ku bitandukanya uduce bakoreramo. Ariko iyo bigeze ku gice cya nyuma (appplication), bagomba kunyuranya, kuko buri karere kagira ibibazo byako byihariye kandi bikeneye urumuri rw’Ivanjili. Muri uko guhuza ivanjili n’ibibazo biraje ishinga umuryango yatumweho, ni ho ubutumwa bwa padiri buhurira neza na politiki. Mu magambo make, icyo abantu bita politiki, mu butumwa bwa padiri cyitwa ubuhanuzi.

Turetse uru rugero rw’inyigisho (homélie), n’indi mirimo myinshi padiri akorera mu ruhame igamije guhindura imigendekere y’umuryango akoreramo ihuje imisusire n’icyitwa ibikorwa bya politiki. Unabirebye neza, wasanga ahubwo akazi ka padiri ari politiki nsa. Biranumvikana, kuko ivanjili ni umwe mu mirongo ya politiki ifututse, ihamye kandi irambye ku isi. Intero ya padiri rero ni ivanjili. Naho inyikirizo y’abo ashinzwe ikaba ibibazo by’imibereho yabo ya buri munsi. Uruhurirane rw’iyi njyana ntushobora kurubyina udahusha ngo uhindukire uvuge ko udakora politiki. Keretse uhisemo kuzabyina ubusanya ubuzima bwawe bwose. Gusa na none, aho abantu bibeshyera, ni ukwitiranya umudiho wa politiki n’uw’ubutegetsi. Biratandukanye rwose. Akenshi iyo abantu bavuga ko padiri adakwiye kubyina injyana ya politiki, mu by’ukuri baba bashaka kuvuga ko adakwiye kwinjira mu mudiho wo guharanira ubutegetsi. Ibi byo ni byo. Reka tubisobanure. Politiki ni aho hose, ibyo byose bikoreshwa mu gutanga ibitekerezo n’ibyifuzo. Ubutegetsi ni indi ntera. Ni inzira bya bitekerezo binyuranye bisakiraniramo, buri ruhande rugamije kwicara ku ntebe irwemerera gushinga amategeko. Ikiranga ubutegetsi, ni uko ibyari ibyifuzo bya bamwe (benshi cyangwa bake) bigira ubushobozi bwo kubyara amategeko, kandi ayo mategeko akagenga bose, harimo na ba bandi mutavuga rumwe mu mpaka za politiki.

Jean HAKOLIMANA

ISCRVIC

Barcelona-Spain

Biracyaza

---

[1] Biranashoboka ko umuryango uyu n’uyu w’abihayimana b’abapadiri ugirana amasezerano na diyosezi runaka, ukemera kwita kuri paruwasi imwe cyangwa nyinshi.